ما در این مقاله آموزشی فتوشاپ به بررسی نسبت طلایی می‌پردازیم؛ که به دلیل کارآیی بسیار زیاد آن، در گرافیک و هنرهای مختلف بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد. نسبت طلایی یا عددفی و یا Golden Ratio که با تقسیم یک خط به دو بخش به نحوی که نسبت بخش کوچکتر به بخش بزرگتر، برابر با نسبت کل خط به بخش کوچکتر است، به دست می‌آید. به جرات می‌توانم بگویم که این مقاله یکی از چالش برانگیزترین و البته جذابترین مقالاتی بود که تا به امروز آنرا نوشته‌ام، زیرا به شکوه و جلال خدا رسیدم.

نسبت طلایی به طور گسترده‌ای در معماری، نقاشی، طراحی صنعتی، طراحی وب و سایر حوزه‌های هنری استفاده می‌شود. مثال‌هایی از استفاده این نسبت؛ در طراحی شامل نسبت ابعاد معماری ساختمان‌های معروف مانند؛ برج ایفل و پیرامون سازه‌های طبیعی مانند؛ خوشه‌ گل‌ها در گلخانه‌ها و طبیعت می‌باشد. در این مقاله؛ به بررسی تاریخچه، ریشه‌ها و مفهوم نسبت طلایی، کاربردهای آن در هنرهای مختلف، روش‌های محاسبه و استفاده از این نسبت در طراحی‌های دیجیتالی و مدرن خواهیم پرداخت.

تاریخچه نسبت طلایی یا عددفی

نسبت طلایی، که با نام‌های نسبت فی یا ثابت طلایی نیز شناخته می‌شود، مفهومی است که زیبایی و هارمونی را به تصویر می‌کشد و در طول تاریخ، از دوران باستان تا به امروز افراد و رشته‌های زیادی را به خود جذب کرده است. این نسبت، که با نماد φ نشان داده می‌شود و مقداری تقریباً برابر با 1.618 دارد، نمایانگر ایده‌آلی از تعادل و هماهنگی است.

اصطلاح “نسبت طلایی” در اصل از نام ریاضیدان اهل ایتالیا به نام لئوناردو فیبوناچی (Leonardo Fibonacci) مشتق شده است. فیبوناچی در قرن 13 میلادی در کتابی با نام “Liber Abaci” نسبت ریاضی را بیان کرد؛ که قبلاً در جوامع شرقی بررسی شده بود. این نسبت از یک دنباله عددی خاص تشکیل شده است، که به نام “دنباله فیبوناچی” شهرت دارد. این دنباله از اعداد 0 و 1 آغاز می‌شود و هر عدد در این دنباله، برابر با مجموع دو عدد قبلی است، به عبارت دیگر: 0، 1، 1، 2، 3، 5، 8، 13، 21 و به همین ترتیب ادامه می‌یابد.

از مثال‌های معروف می‌توان به نقاشی “مونالیزا” لئوناردو داوینچی، برج ایفل و طراحی رمزگشایی واحد پنتاگون در آثار معماری اشاره کرد. همچنین، در هنرهای دیجیتالی و طراحی وب، نسبت طلایی به عنوان یک استاندارد طراحی تلقی شده و در طراحی رابط کاربری، طراحی لوگو، طراحی فضاهای وب، و موارد دیگر به کار می‌رود.

آموزش مرتبط با نسبت طلایی 🌌:

• آموزش طراحی لوگو اپل در فتوشاپ (با روش نسبت طلایی) 🍎

نسبت طلایی در تمدن‌های باستان

این نسبت در بسیاری از فرهنگ‌ها و هنرهای قدیمی باستانی قابل مشاهده است و نشانگر توجه آنها به زیبایی و هماهنگی است. در ادامه به برخی از تمدن‌های باستانی که از نسبت طلایی استفاده کرده‌اند، اشاره می‌کنیم:

1. تمدن یونان باستان: در هنر و معماری یونان باستان، نسبت طلایی به عنوان یک اصل طراحی مهم برای ساختمان‌ها و آثار هنری به کار برده می‌شد. به عنوان مثال، در ساختمان پارتنون در اکروپولیس آتن، از نسبت طلایی در طراحی نسبت ارتفاع به طول ستون‌ها استفاده شده است.
2. تمدن مصر باستان: در معماری مصر باستان، نسبت طلایی در طراحی معابد، پیکره‌ها و ستون‌ها استفاده شده است. در معماری مصر باستان، بسیاری از هرم‌ها از نسبت طلایی برای تعیین ابعاد و بخش‌بندی استفاده می‌کردند. به عنوان مثال، ارتفاع هرم خوفو یا جیزه در چهارچوب نسبت طلایی با ارتفاع پایه‌اش قرار دارد.
3. تمدن روم باستان: نسبت طلایی در معماری روم باستان نیز مورد استفاده قرار گرفته است. به عنوان مثال، در کلیساها و برج‌های رومی از این نسبت در طراحی استفاده شده است.
4. تمدن هندو و بودایی: در بودیسم، نسبت طلایی به عنوان یک اصل طراحی مهم در معابدها، استوانه‌ها و بت‌ها به کار برده شده است.
5. تمدن ایتالیای باستان: در هنر رومی باستان و همچنین هنر ایتالیای رنسانس، نسبت طلایی به عنوان یک اصل طراحی به کار رفته است. در نقاشی و معماری رنسانس ایتالیا، هنرمندان از نسبت طلایی به عنوان یک اصل طراحی استفاده می‌کردند.

جنجال‌ها و افسانه‌های پیرامون نسبت طلایی

افسانه‌های بزرگ: یکی از افسانه‌های معروف درباره نسبت طلایی این است؛ که آن را یک نسبت معجزه‌آسا و بزرگتر از هر چیز دیگر در جهان معرفی می‌کند. این افسانه درباره قدرت و زیبایی نسبت طلایی صحبت می‌کند که می‌تواند به هر چیزیکه در ساخت و یا طراحی آن از نسبت طلایی استفاده شده را به زیبایی و هماهنگی بیشتری برساند. اما واقعیت این است که نسبت طلایی تنها یکی از اصول طراحی است و تاثیر آن تنها یکی از عواملی است که در ایجاد زیبایی و تعادل بصری می‌تواند نقش داشته باشد.

اغراق در کاربردها: برخی افراد و منابع ادعا می‌کنند؛ که نسبت طلایی در همه‌ی طرح‌ها و آثار هنری باید به طور کامل رعایت شود و در غیر این صورت، آن طرح یا آثار هنری زیبا نیستند. این ادعا به نوعی اغراق در کاربردهای نسبت طلایی است. در واقع، استفاده از نسبت طلایی در طراحی و هنر به عنوان یک اصل و راهنما است که می‌تواند به تعادل بصری کمک کند، اما اجباری بودن رعایت کامل آن در هر طرح و آثار هنری ممکن نیست و بسته به موضوع و ذوق طراح متفاوت است.

برتری ماورایی: برخی افراد نیز ادعا می‌کنند؛ که نسبت طلایی تنها در آثار هنری برتر استفاده می‌شود و آثاری که این نسبت را رعایت نکنند، ارزش هنری کمتری دارند که این ادعا نادرست است. هنر و طراحی یک موضوع زنده و پویا است و استفاده از نسبت طلایی تنها یکی از راه‌هایی است؛ که می‌تواند به تعادل بصری و زیبایی آثار کمک کند. اما ارزش هنری یک اثر، بیشتر از رعایت یا عدم رعایت نسبت طلایی، بستگی به عوامل دیگری مانند خلاقیت، ابتکار، اجرا و ارتباط با تماشاگران دارد.

نسبت طلایی Golden Ratio چیست؟ (به زبان ساده)

در قسمت‌های قبل، به خوبی با عددفی آشنا شدیم و در اینجا به یک جمع‌بندی کلی درمورد این نسبت پرقدرت و جذاب میپردازیم:

به طور کلی، نسبت طلایی به این صورت تعریف می‌شود؛ که نسبت بین یک عدد و جمع آن با عدد قبلی برابر با نسبت بین جمع آن عدد با عدد قبلی است. به صورت ریاضی، اگر عددی را با “x” نمایش دهیم، آنگاه نسبت طلایی به صورت زیر تعریف می‌شود:

x / (x + 1) = (x + 1) / x = 1.6180339887

فرمول ریاضی نسبت طلایی

نسبت طلایی از طریق فرمول ریاضی ذیل به دست می‌آید. این فرمول نتیجه تقسیم خطی به دو قسمت است، به گونه‌ای که نسبت کل به بزرگ‌ترین بخش برابر با نسبت بزرگ‌ترین بخش به کوچکترین بخش باشد.

φ = (1 + √5) / 2

🌌 “φ” نمایانگر نسبت طلایی است و “√5” نمایانگر ریشهٔ مربعی از 5 است.

این فرمول به طور ریاضی نسبت بین دو عدد متوالی در سری فیبوناچی را نشان می‌دهد. در سری فیبوناچی، هر عدد برابر با جمع دو عدد قبلی در سری است، به طوری که آغاز سری با اعداد 0 و 1 است:

0, 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, ...

به عنوان مثال، اگر دو عدد متوالی در سری فیبوناچی را با “F(n)” و “F(n-1)” نشان دهیم، آنگاه نسبت طلایی بین این دو عدد به صورت زیر محاسبه می‌شود:

φ = F(n) / F(n-1)

این نسبت در طول سری فیبوناچی به نسبت ثابتی، که نزدیک به 1.6180339887 است، میل می‌کند.

نسبت طلایی در طبیعت

نسبت طلایی یا نسبت زنجیره‌ای در طبیعت به طور گسترده‌ای مشاهده می‌شود. این نسبت در ساختار و الگوهای مختلف در طبیعت قابل تشخیص است و به طور عام در طرح‌بندی و ارتباط اجزای مختلف ترکیب‌ها و ساختارهای زیستی و غیرزیستی بکار می‌رود.

• ساختار بدن برخی از موجودات زنده: بسیاری از موجودات زنده از جمله انسان، حیوانات و گیاهان، الگوهایی که به نسبت طلایی نزدیک هستند را در ساختار بدن خود دارند. به عنوان مثال، نسبت طول بین انگشتان دست انسان به نسبت طلایی نزدیک است.
• الگوهای رشد گیاهان: برخی گیاهان در رویش و رشد خود الگوهایی را دنبال می‌کنند؛ که به نسبت طلایی نزدیک است. به عنوان مثال، برگ‌ها و شاخه‌های برخی از گیاهان رشد خود را براساس این نسبت تنظیم می‌کنند.
• ساختارهای کریستالی: در برخی از کریستال‌ها، الگوها و برجستگی‌هایی که بر روی سطح آنها شکل می‌گیرند، به نسبت طلایی تقریباً نزدیک هستند. این الگوها می‌توانند در کریستال‌های معدنی و یخ‌ها مشاهده شوند.
• ترکیب برگ‌ها: در برخی از گیاهان، ترکیب برگ‌ها به نسبت طلایی در طول و عرض مشخص می‌شود. این ترکیب برگ‌ها می‌تواند طرح‌بندی زیبا و متناظری را ایجاد کند.

رازهای نسبت طلایی در طبیعت

شاید مواردی که در ادامه به آن می‌خواهیم اشاره کنیم؛ را بتوان در دسته رازهای طبیعت گنجاند. این بخش از مقاله، بدون شک برای من (نویسنده) جزء بینظیرترین‌ها و تامل برانگیزترین‌ها است؛ زیرا میتوان به قدرت و عظمت آفریدگار این هستی پی برد،  پس با من همراه باشید.

یکی از واضح‌ترین نمونه‌های نسبت طلایی در طبیعت، در چیدمان دانه‌های آفتابگردان و گل‌های دیگر یافت می‌شود. الگوی چینش حلزونی دانه‌ها که به صورت نسبت طلایی از مرکز به خارج گسترش می‌یابد، بهینه‌ترین فضا را برای رشد هر دانه فراهم می‌کند. حتی در بدن حیوانات، از جمله در تناسبات صورت و بدن ببرها، دلفین‌ها و دیگر موجودات، نسبت طلایی قابل مشاهده است. این تناسبات نه تنها زیبایی ظاهری را افزایش می‌دهد؛ بلکه در بسیاری از موارد، کارایی و تطابق با محیط را بهبود می‌بخشد. نسبت طلایی در تناسبات بدن انسان، از جمله نسبت ارتفاع به عرض کف دست و فاصله بین چشم‌ها و بینی، یافت می‌شود.

کاربرد نسبت طلایی در طراحی

این نسبت به طراحان کمک می‌کند تا تعادل، هماهنگی و جذابیت در طرح‌ها و طراحی‌های خود ایجاد کنند. در طراحی لوگو نیز، استفاده از نسبت طلایی می‌تواند به آثار زیبا و جذابیت بیشتر کمک کند. استفاده از نسبت طلایی در طراحی لوگو می‌تواند به صورت مستقیم یا غیرمستقیم باشد:

• در حالت مستقیم، طراح لوگو می‌تواند ابعاد و نسبت‌های مختلف اجزای لوگو را بر اساس نسبت طلایی تنظیم کند. به عنوان مثال، اندازهٔ عنصر اصلی لوگو می‌تواند برابر با 1.618 برابر اندازهٔ عنصر دیگری در لوگو باشد.
• در حالت غیرمستقیم، طراح می‌تواند از نسبت طلایی به عنوان راهنمایی برای تعیین ترتیب، فاصله و تناسب بین اجزای مختلف لوگو استفاده کند. به عنوان مثال، فاصله بین دو عنصر ممکن است برابر با نسبت طلایی باشد یا نسبتی از آن باشد.

کاربرد نسبت طلایی در تایپوگرافی

استفاده از نسبت طلایی بسیار آسان‌تر از آن چیزی است که به ذهنتان می‌رسد. عکاسان برای داشتن یک ترکیب بندی جذاب، معمولا سوژه اصلی را در این خطوط تقاطع قرار می‌دهند. همین اصل می‌تواند در طراحی وبسایت و طراحی پوستر و موارد دیگر نیز دنبال شود، پس با این اوصاف می‌توان گفت که؛ استفاده از نسبت طلایی در تایپوگرافی نیز بسیار رایج است، زیرا می‌تواند به بهبود ظاهر و خوانایی متون کمک کند.

مقاله مرتبط با تایپوگرافی 🖊️:

• تایپوگرافی چیست؟ اهمیت و اصول تایپوگرافی در طراحی ✒️📑

• با استفاده از نسبت طلایی، می‌توان اندازه فونت و فاصله بین خطوط را به گونه‌ای تنظیم کرد که خوانایی متن بهینه شود. به عنوان مثال، اندازه فونت اصلی متن می‌تواند برابر با 1 و فاصله بین خطوط آن برابر با 1.618 باشد. این تنظیمات باعث ایجاد تعادل و هماهنگی در تایپوگرافی می‌شوند و در نتیجه خواندن متن برای مخاطب ما راحت‌تر و قابل درک‌تر می‌شود.
• برای تنظیم اندازه margin و padding در یک متن چندخطی نیز می‌توان از این نسبت همه فن‌حریف استفاده کرد و آنها را به گونه‌ای تنظیم کرد که تعادل و تناسب مناسب بین المان‌ها و متن برقرار شود.
• تصور کنید یک متن دو ستونی دارید و برای اینکه بتوانید یک فاصله مناسب و متعادل را بین این دو ستون ایجاد کنید؛ استفاده از نسبت طلایی بهترین گزینه است؛ زیرا باعث می‌شود که چشم خواننده به طور طبیعی از یک ستون به ستون دیگر هدایت شود.
• با استفاده از این نسبت، می‌توان ارتفاع هِدر، فوتر و یا سایر بخش‌های مختلف صفحه را به گونه‌ای تنظیم کرد که تعادل و تناسب مناسبی با بقیه المان‌ها داشته باشند.

در نتیجه، استفاده از نسبت طلایی در تایپوگرافی باعث بهبود ظاهر و خوانایی متون می‌شود و با اعمال این نسبت در سایز فونت، فاصله بین خطوط، اندازه مارجین و پدینگ و قرارگیری المان‌ها، می‌توان الگوی استاندارد و متعادلی را در تایپوگرافی طرحمان بوجود آوریم؛ که به خوانایی و جذابیت متن کمک می‌کند.

اگر در حال طراحی پوستر یا بنر هستید، قطعا با متون بسیاری زیادی سروکار دارید که اگر آنها را بدرستی در جایگاه مناسبشان قرار ندهید؛ خروجی طرح شما به هیچ وجه زیبا و خیرکننده نخواهد شد و مخاطبان هدف شما بدون هیچ توجهی از کنار آن عبور خواهند کرد. برای اینکه هر متنی در جایگاه درستش قرار بگیرد باید آنها را به بخش‌های مختلفی تقسیم کنید؛ حال این به چه معنا است؟ به این صورت که سایز فونت بخش‌های مختلف طرح، مانند عنوان، زیرعنوان، متن اصلی و غیره، با استفاده از نسبت طلایی نسبت به یکدیگر تنظیم شوند. برای درک بهتر به مثال ذیل توجه کنید:

📌 مثال؛ اگر سایز فونت عنوان متن شما برابر با 14PXباشد، سایز فونت زیرعنوان شما می‌تواند برابر با 14/1.618و سایز فونت متن اصلی می‌تواند برابر با 14/2.618 تنظیم شود. این تنظیمات باعث ایجاد تعادل و هماهنگی در سایز فونت بخش‌های مختلف طرح می‌شود.

📌 مثال؛ با تعیین سایز فونت اصلی متن، می‌توان اندازه فونت عنوان و زیرعنوان‌ها را با استفاده از نسبت طلایی بدست آورد. در این حالت، سایز فونت عنوان می‌تواند برابر با حاصل ضرب سایز فونت اصلی در نسبت طلایی باشد، و سایز فونت زیرعنوان می‌تواند برابر با حاصل ضرب سایز فونت عنوان در نسبت طلایی باشد.

پس اگر سایز فونت یک المان برابر با X باشد، سایز فونت المانی دیگر می‌تواند برابر با X/1.618 یا X*1.618 تنظیم شود.

کاربرد نسبت طلایی در طراحی لوگو

از آنجاییکه نسبت طلایی به عنوان یک نسبت هارمونیک شناخته می‌شود، بسیاری بر این باورند که استفاده از آن در طراحی لوگو، نیز می‌تواند به تعادل و زیبایی لوگو کمک کند. در طراحی لوگو، می‌توان نسبت طلایی را برای تعیین ابعاد و نسبت‌های مختلف اجزای لوگو استفاده کرد. به عنوان مثال، می‌توان نسبت ابعاد ارتفاع به عرض لوگو را برابر با نسبت طلایی قرار داد و حتی می‌توان برای تقسیم بندی فضاها و اجزای مختلف لوگو از آن استفاده کرد که این کار می تواند به توازن و سازگاری بین اجزای لوگو کمک کند. استفاده از نسبت طلایی در طراحی لوگو الزامی نیست، اما می تواند به عنوان یک روش مفید برای ایجاد تعادل و زیبایی در طرح لوگو استفاده شود. در نهایت، انتخاب استفاده یا عدم استفاده از نسبت طلایی در طراحی لوگو به خلاقیت و تصمیم گیری طراح بستگی دارد.

کاربردهای مدرن نسبت طلایی

با گذشته زمان و تغییر نوع زندگی بشر، استفاده از همه امکانات نیز به طبع تغییر کرده است و نسبت طلایی نیز دستخوش این تغییرات بوده است. از کاربردهای مدرن عددفی می‌توان به موراد ذیل اشاره کرد:

1. طراحی سایت و رابط کاربری: در طراحی وبسایت‌ها و رابط کاربری، می‌توان از نسبت طلایی برای تعیین نسبت‌ها، فاصله‌ها، اندازه‌ها و ترتیب اجزای مختلف استفاده کرد.
2. طراحی و تبلیغات: در طراحی گرافیکی و تبلیغات، نسبت طلایی می‌تواند به عنوان یک راهنمای بصری برای تنظیم اندازه‌ها، فاصله‌ها و تناسب بین اجزای مختلف تصاویر، بنرها، پوسترها و تبلیغات استفاده شود.
3. معماری و طراحی داخلی: در طراحی معماری و داخلی، نسبت طلایی به عنوان یک اصل طراحی می‌تواند در تعیین اندازه و نسبت‌های اجزای مختلف فضاها، مبلمان، نورپردازی و سایر عناصر معماری مورد استفاده قرار گیرد. این کاربرد به طراحان کمک می‌کند تا فضاهای زیبا ایجاد کنند.
4. طراحی صنعتی و محصولات: در طراحی صنعتی و طراحی محصولات، نسبت طلایی می‌تواند در تعیین اندازه و نسبت‌های بخش‌های مختلف محصولات استفاده شود. این کاربرد به طراحان کمک می‌کند تا محصولاتی با طرح‌بندی هماهنگ و جذابیت بیشتر ایجاد کنند.

نتیجه‌گیری:

نسبت طلایی به ما نشان می‌دهد که زیبایی و هارمونی در سراسر جهان طبیعی وجود دارد، از کوچکترین گل تا بزرگترین کهکشان. این نسبت، که به نظر می‌رسد یک اصل بنیادین در طراحی جهان است، همچنان موضوع تحقیق و شگفتی برای بشریت باقی مانده است.

سوالات متداول:

چگونه می‌توان نسبت طلایی را در طراحی محصولات به کار برد؟

• نسبت ابعاد: می‌توانید ابعاد طول، عرض و ارتفاع محصول را به نسبت طلایی تعیین کنید. این کار می‌تواند به توازن و هماهنگی بصری محصول کمک کند و آن را زیباتر و جذاب‌تر نمایش دهد.
• الگوهای هندسی: می‌توانید از نسبت طلایی برای تعیین نسبت‌های اجزای هندسی مانند فاصله بین دکمه‌ها، اندازه و شکل قاب، کاربرد در هندسه‌ی بدنه محصول و غیره استفاده کنید.
• قرارگیری المان‌ها: در طراحی یک صفحه وب، می‌توانید المان‌ها را با توجه به نسبت طلایی در قسمت‌های مختلف قرار دهید و تراز و توازن بصری را بهبود بخشید.
• طرح‌های گرافیکی: می‌توانید از نسبت طلایی در تقسیم بندی فضا، قرارگیری المان‌ها، اندازه بندی و تراز بصری طرح‌های گرافیکی استفاده کنید.
• صفحه نمایش: این می‌تواند شامل نسبت ابعاد، تقسیم بندی فضا، قرارگیری المان‌ها و اندازه بندی باشد.

چرا باید از نسبت طلایی در طراحی لوگو استفاده کرد؟

• زیبایی بصری: ین نسبت به طراحان امکان می‌دهد تعادل و هماهنگی بین اجزای لوگو را بهبود بخشند و طرحی که چشم را جذب می‌کند ایجاد کنند.
• سازگاری با طبیعت: با استفاده از نسبت طلایی در طراحی لوگو، می‌توانید یک ارتباط زیستی و طبیعی را بین لوگو و مخاطبین ایجاد کنید.
• توازن بصری: با استفاده از این نسبت، می‌توانید اجزای لوگو را به نسبت‌های مناسبی ترتیب دهید و توازن و هماهنگی بین آنها را دست یابید. این کار باعث می‌شود که لوگو بصریاً جذاب و آرمانی به نظر برسد و به خاطر مخاطبان در ذهن بماند.
• خوانایی و تشخیص: با استفاده از این نسبت، می‌توانید عناصر اصلی لوگو را به نسبت یکدیگر تعیین کنید و تشخیص و خوانایی لوگو را بهبود بخشید. عناصری که با نسبت طلایی سازگاری دارند، به طبیعت خوانا و جذاب تر به نظر می‌رسند.

تصاویر این مقاله توسط هوش مصنوعی کوپایلت ساخته و پردازش شده‌اند.